Những Người Bạn Cố Đô Huế - Tập IV (1917)

Tạp chí Những người bạn Cố Đô Huế (Bulletin des Amis du Vieux Huế (viết tắt là B.A.V.H) là ấn phẩm của Hội Đô thành Hiếu Cổ, do Linh mục Léopold Cadière làm chủ bút. Nội dung B.A.V.H được nghiên cứu, khảo sát gồm 5 mảng chính yếu: Kinh thành Huế và phụ cận; Lịch sử Huế và An-Nam; Nghệ thuật xứ Huế; Ngôn ngữ học, dân tộc học, văn hóa dân gian xứ Huế và Các đề tài khác.

Theo Lời giới thiệu của bản B.A.V.H tiếng Việt do NXB Thuận Hóa ấn hành, lịch sử Kinh đô Huế từ thời chúa Nguyễn Hoàng vào Thuận Hóa năm 1658 cho đến khi Gia Long khởi công xây dựng Kinh thành năm 1804 và vua Minh Mạng hoàn tất công trình vào năm 1833… tất cả được Võ Liêm trình bày khá chi tiết trong bài: Kinh Đô Thuận Hóa. Với bài viết nhan đề: "Kinh thành Huế: bản đồ học", H.Cosserat đã cung cấp cho ta 28 bản đồ về Kinh thành Huế do người Pháp thực hiện trong thế kỷ 19. Các khu vực như: Hoàng Thành, Tử Cấm Thành, các cửa Ngọ môn, Đại Cung môn và một số cung điện: Cung Càn Thành, Điện Thái Hòa, Điện Cần Chánh, Điện Khôn Thai đều được vẽ và được L.Cadière tìm hiểu và ghi lại lịch sử của chúng.

Ngoài ra một số địa danh trong Đại nội như: Hồ Tịnh Tâm, Thư viện Quốc Tử Giám, kho thuốc súng, vườn Trường Thanh, vườn Thư Quang hoặc Phu Văn Lâu, kho lúa hoàng gia, Tôn Nhơn phủ hay Thượng thiện, Ly thiện Tể sanh, Trấn phủ (Khám đường của Huế xưa), Trường Hậu bổ. Hay như Quốc Tử Giám, trường Quốc Học, Tòa Khâm, Đài tưởng niệm chiến sĩ trận vong Thế chiến 1, nghĩa trang người Âu ở Kim Long, ở Thuận An, ụ bắn Thanh Phước, xưởng sửa tàu Thanh Phước, kho lúa Triều Sơn Đông, Tiên Nộn.v.v.. cũng được nhiên cứu kỹ càng. Tất cả các Lăng tẩm từ Lăng Gia Long, Minh Mạng, Thiệu Trị, Tự Đức… đều được khảo sát rất kỹ. Lăng tẩm là một nét đặc trưng của Kinh Thành Huế, khó nơi nào có được, nên B.A.V.H, không thể nào quên. Mỗi lăng được đề cập ở những mức độ khác nhau, nhưng điều đặc biệt là biểu hiện được cá tính của mỗi vị vua.

Các Đền, chùa, am, miếu như Đền Chiêu Ứng, Huệ Nam Điện (Điện Hòn Chén) Chùa Thiên Mụ, chùa Quốc Ân, Báo Quốc, Diệu Đế, Từ Hiếu, Voi Ré… đều được khảo sát. Y phục thiết triều của các quan, các loại huy chương của Nam triều: Kim khánh, Kim bội, Kim tiền, ngân tiền, thẻ bài…; các quyển sách vàng, sách bạc, khuôn dấu, ấn triện đều được sưu tầm, nghiên cứu, trình bày. Hay các đỉnh, vạc, đại bác, thần công và trống, những vật gắn liền Kinh đô Huế và triều đại nhà Nguyễn. Ngay các cây thông cũng được đề cập, cần bảo vệ cho cảnh quan môi trường Kinh Đô. Và từ thuở đó (1916), trước sự tàn phá của bàn tay con người kém hiểu biết, linh mục Cadière đã kêu lên: “Sauvons nos pins!” (Hãy cứu lấy những cây thông của chúng ta!) Tiếng kêu đó đã nói lên tất cả nỗi lòng thiết tha với Huế của vị thừa sai người Pháp, tổng biên tập của B.A.V.H.

Các đề tài lịch sử như tiền sử và sơ sử Quảng Bình, Động Phong Nha, hệ thống giếng đá cổ ở Gio Linh, Quảng Trị, cũng được nghiên cúu. Lịch sử Champa, Huế và Đàng Trong dưới thời các chúa Nguyễn: Từ Nguyễn Kim, Nguyễn Hoàng đến các chúa: Nguyễn Phúc Nguyên, Nguyễn Phúc Lan, Nguyễn Phúc Tần, Nguyễn Phúc Thái, Nguyễn Phúc Chu.v.v.. Ngoài tên chúa, tên các ông hoàng, các công chúa đều được ghi chép ccản thận… Và một điều lý thú là công chúa Ngọc Hân, con gái vua Lê Hiển Tông, Bắc cung hoàng hậu của hoàng đế Quang Trung cũng được đề cập. Về thời Tây Sơn, cũng có những bài viết ngắn. Huế thời Cận đại: Lịch sử triều Nguyễn: - từ Gia Long đến Bảo Đại, - Cuộc xâm lược Việt Nam của Pháp; – Công cuộc bảo hộ của Pháp. Cuộc khởi nghĩa của vua Hàm Nghi là một đề tài hấp dẫn. Nó hiện ra dưới mắt của B.Bourotte như một cuộc phiêu lưu đích thực với biết bao gian khổ, đau thương, máu và nước mắt. Hệ thống đồn bót của Pháp ở đồn Quảng Bình, Quảng Trị và đời sống đầy hiểm nguy, gian khổ của những người lính viễn chinh được nghiên cứu trình bày tường tận, chính xác. Rồi Nghệ thuật Huế, Âm nhạc, Dân tộc học, ngôn ngữ học .v.v..

Sơ lược như vậy cũng đủ biết nội dung của B.A.V.H phong phú và hấp dẫn như thế nào. Đặc biệt là bản dịch ra tiếng Việt của NXB Thuận Hóa không bỏ sót một bài nào, kể cả những bài các tác giả Pháp và Việt viết theo quan điểm riêng của họ. Đây là một bộ sách giá trị trong Di sản Cố Đô Huế.